Ectoin – Nguồn gốc và ứng dụng trong điều trị bệnh khô mắt

– Mỗi khi phát hiện ra sinh vật (nhìn được bằng mắt thường hay ở cấp độ vi sinh) đang sống ở những môi trường vô cùng khắc nghiệt, các nhà khoa học sẽ đặt câu hỏi: “Lý do nào để cho những sinh vật này tồn tại được ở đây?”. Việc giải đáp được những thắc mắc này sẽ đóng góp vô cùng quan trọng trong công cuộc chinh phục miền đất mới của loài người hay đơn giản hơn là tìm ra được những hoạt chất có giá trị trong y học để chữa bệnh. Các thuốc chúng ta đang sử dụng hiện nay phần lớn đều có nguồn gốc nguyên bản là phát hiện từ tự nhiên hoặc trong chính cơ thể người. Đặc biệt, tâm lý của người bệnh luôn thích những thuốc được chiết xuất từ thiên nhiên vì họ cho rằng sẽ “lành” hơn so với các thuốc tổng hợp hóa học. Dù không có cơ sở để chứng minh điều trên nhưng chính tâm lý của bệnh nhân lại ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả điều trị, giống như một nghiên cứu đã từng chỉ ra rằng có tới 30% bệnh nhân uống thuốc giả dược (không có hoạt chất) nhưng vẫn nhận thấy “có tác dụng”.

– Trái lại, phải thừa nhận một thực tế là rất nhiều hoạt chất có tác dụng dược lý trong tự nhiên như các chất chống oxy hóa trong lá cây, tảo… nhưng lại không thể hiện tác dụng rõ trên cơ thể người khi dùng đường uống dù đã được nghiên cứu kỹ trong phòng thí nghiệm. Do vậy, dù tìm ra được nhiều hoạt chất, các hãng dược cũng phải vất vả mới chọn ra được hoạt chất có tác dụng trên cơ thể người theo hướng bảo vệ. Ectoin là một trong số các hoạt chất như vậy. Các nhà khoa học người Đức tìm thấy hoạt chất này tồn tại trong các vi sinh vật ái cực ở những môi trường khắc nghiệt nhất như vùng băng tuyết, nơi có nồng độ muối cao, suối khoáng nóng, và sa mạc.

A. Vậy bản chất và vai trò của hoạt chất Ectoin là gì?

* Ectoin là một phân tử hữu cơ nhỏ được tổng hợp và tích lũy bên trong sinh vật ái cực (Extremophiles) có tác dụng bảo vệ to lớn:

+ Ổn định và duy trì cấu trúc sinh học của tế bào (màng tế bào, các protein, các enzyme và các acid nucleic)

+ Bảo vệ sinh vật ái cực khỏi các tác động môi trường như thay đổi nhiệt độ, nồng độ muối cao, bức xạ tia UV mạnh, hoặc là sự mất nước.

* Về mặt hóa học, Ectoin là một phân tử lưỡng cực, thân nước, có khả năng tương thích với sự chuyển hóa trong tế bào mà không làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới quá trình tổng hợp polyme hoặc các quá trình sinh lý khác và được gọi là chất hòa tan tương hợp.

* Việc sản xuất ra hoạt chất Ectoin được dựa trên quá trình lên men trong lò phản ứng quang sinh học, thông qua việc nuôi cấy vi khuẩn ưa muối (halophilic) Halomonas elongata.

* Hoạt chất Ectoin được nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực chủ yếu liên quan đến các bệnh dị ứng như viêm mũi dị ứng, viêm da dị ứng, viêm phổi, Hội chứng Sicca và bệnh khô mắt có kèm ngứa. (Thông tin các nghiên cứu tại đây: http://www.ectoin.net/index.php/EN/fachkreise/#anchor_Ectoin_origin)

B. Sản phẩm thương mại trong ngành nhãn khoa.

* Trong hội nghị ngành nhãn khoa Việt Nam năm 2019 tại Vinh, hãng Santen – Nhật đã ra mắt tại thị trường Việt Nam sản phẩm mới có tên thương mại là Hydrelo™ Dual Action:

+ chứa hoạt chất natri hyaluronat 0.2% và ectoin 0.5%,

+ được đóng gói dưới dạng lọ PFMD 10ml, không chất bảo quản (Lọ có màng lọc vô khuẩn 0.22µm)

+ đăng ký dưới dạng vật tư y tế, sản xuất tại Đức,

+ giá bán tới tay người bệnh khoảng 200k/lọ.

* Nhưng đó chỉ là một trong ba dòng sản phẩm Hydrelo™, trên thế giới còn có hai dòng khác là Hydrelo™ Lubricant màu xanh lá cây chứa Ectoin 0.5% và Hydrelo™ Allergy màu cam chứa Ectoin 2%, đóng gói ở dạng lọ PFMD 10ml hoặc dạng tép 0.5ml. (Thông tin thêm tại: https://www.hydrelo.com/hydrelo-allergy).

* Sở dĩ có sự phân chia như vậy là nhờ tác dụng co cụm các phân tử nước lại để giữ nước, hình thành nên một màng chắn giúp tăng cường sự bền vững màng tế bào và bảo vệ lớp lipid của màng phim nước mắt, ngăn chặn giải phóng các tác nhân gây phản ứng viêm. Mức độ vững chắc của màng chắn được gia tăng khi nồng độ tăng lên.

Do chưa có kinh nghiệm sử dụng trong thực tế tại Việt Nam nên dù cơ chế mới lạ, hiệu quả và độ an toàn vẫn cần được đánh giá cẩn thận. Nếu tác dụng được như trong phần thông tin sản phẩm thì Hydrelo™ Dual Action có thể được sử dụng ở giai đoạn trước khi phải dùng đến cyclosporin A (Restasis®) trong điều trị khô mắt có kèm viêm, ngứa mà không đáp ứng đầy đủ bằng các nước mắt nhân tạo đơn độc hoặc dùng duy trì để giảm kích ứng và ngăn tái phát sau một đợt điều trị viêm kết mạc, đặc biệt là viêm kết mạc dị ứng.

Nhà thuốc Chuyên Khoa Mắt HD Hà Nội hiện vẫn chưa có bán sản phẩm này do dự kiến giữa tháng 11 bên phân phối mới bắt đầu mở bán.

Xin cảm ơn quý khách đã đọc bài và mong nhận được nhiều sự chia sẻ từ mọi người.

Ths. Ds. Trần Hải Đông