Lưu ý khi dùng thuốc glaucoma bởi Ths. Ds. Trần Hải Đông

Tại Việt Nam, thuốc điều trị bệnh glaucoma (có thể gọi là bệnh tăng nhãn áp/ cườm nước/ thiên đầu thống) có bốn nhóm cơ chế tác dụng chính là:

+ nhóm dẫn xuất prostaglandin (tafluprost, travoprost, bimatoprost),

+ nhóm chẹn beta giao cảm (timolol, betaxolol),

+ nhóm ức chế men carbonic anhydrase (brinzolamid, Acetazolamid )

+ và nhóm chủ vận chọn lọc alpha-2 giao cảm (brimonidin)

– Các thuốc trên đều là những thuốc có dược lực mạnh ngay cả khi nồng độ thấp nên ít nhiều có thể gây ra một số tác dụng phụ toàn thân đặc biệt hai nhóm chẹn beta giao cảm và nhóm dẫn xuất prostaglandin.

– Đặc biệt lưu ý đối với bệnh nhân sau mổ cắt bè: khi sử dụng timolol, đã có báo cáo ghi nhận bệnh nhân bị bong hắc mạc. Còn đối với nhóm dẫn xuất prostaglandin với bản chất là một chất gây viêm nên có thể phản ứng viêm tại chỗ đặc biệt tỉ lệ tăng nếu dùng sau khi phẫu thuật. Dù không có khuyến cáo chính thức nhưng theo kinh nghiệm của các bác sỹ thì nên sử dụng hai nhóm hoạt chất còn lại để hạ nhãn áp sau phẫu thuật nếu bệnh nhân bị tăng nhãn áp. Ngoài ra, nhóm chủ vận alpha-2 giao cảm còn có tác dụng bảo vệ thị thần kinh nên thường được ưu tiên lựa chọn sau phẫu thuật. Hiện Alphagan P 0.15% đã ngừng lưu hành, Alphagan P 0.1% vẫn chưa nhập về Việt Nam nên sản phẩm phối hợp Simbrinza hay được sử dụng.

– Do tác dụng toàn thân trên tim mạch, hô hấp có thể xảy ra ngay khi dùng nồng độ thấp ở dạng nhỏ đối với nhóm chẹn beta như timolol, betaxolol nên người bệnh có thể ấn vào điểm lệ (khoé mắt cạnh mũi) khoảng 30 giây sau khi nhỏ thuốc để hạn chế lượng thuốc chảy xuống mũi qua ống lệ mũi.

– Đối với nhóm dẫn xuất prostaglandin, một dấu hiệu đặc trưng là mắt bệnh nhân sẽ viêm đỏ như đau mắt đỏ, lông mi rậm và dài, gây kích thích mắt khi dùng đơn độc. Còn nếu dùng dạng phối hợp với timolol thì ghi nhận tình trạng đỏ mắt sẽ cải thiện đáng kể. Ganfort, Taptiqom, Duotrav là ba dạng phối hợp với timolol sẽ cho hiệu quả điều trị tốt hơn nếu dùng riêng biệt hai sản phẩm đơn hoạt chất.

– Nếu bạn đã phải tăng số lượng hoạt chất cần sử dụng để hạ nhãn áp thì bao giờ cũng phải ưu tiên dạng phối hợp với mục đích giảm số lần sử dụng, giảm số lọ thuốc phải tra và đặc biệt giảm lượng chất bảo quản benzalkonium clorid tích luỹ lại. Điều này có ý nghĩa rất lớn để bảo tồn giác mạc do bị tổn hại bởi chất bảo quản trên.

– Vì phải dùng liên tục trong thời gian dài nên các bệnh nhân glaucoma đều gặp ít nhiều vấn đề liên quan đến bề mặt nhãn cầu như viêm giác mạc, khô mắt, tổn thương mô … nên việc dùng nước mắt nhân tạo không chất bảo quản cần được xem là thiết yếu cho bệnh nhân để giảm khô mắt, ngăn tổn thương sâu đến giác mạc. Một thực tế khi theo dõi điều trị bệnh glaucoma trong nhiều năm là có rất nhiều bệnh nhân chỉ sử dụng thuốc điều trị chứ không dùng bất kỳ loại nước mắt nhân tạo nào vì cho rằng tốn tiền, không cần thiết. Quan điểm đó là sai lầm vì một số loại nước mắt nhân tạo thậm chí còn được chứng minh có tác dụng bảo vệ thần kinh thị giác như OMK 1 (đã ngừng bán tại Việt Nam), Repadrop.

– Ngoài ra, việc dùng các thực phẩm bảo vệ sức khoẻ có tác dụng hỗ trợ bảo vệ tế bào thần kinh như chiết xuất ginkgo biloba, citicolin, vitamin nhóm B, chiết xuất cây thông bờ biển pháp mirtogenol, cholin , piracetam, acetylleucil … vẫn nên được cân nhắc sử dụng, đặc biệt sau mỗi lần nhãn áp mất kiểm soát và có tổn thương đĩa thị giác.

– Về tiết kiệm chi phí, hiện nay combo Ganfort và Simbrinza đủ bốn hoạt chất có chi phí rẻ nhất với số lần sử dụng ít nhất. Tất nhiên còn tuỳ vào đáp ứng hạ nhãn áp của từng bệnh nhân nên bệnh nhân luôn phải định kỳ theo dõi bác sỹ đều đặn hàng tháng, nếu ổn định nhãn áp thì có thể khám lại hàng quý.

– Bệnh nhân bị glaucoma sẽ tái phát cơn tăng nhãn áp và tổn thương thần kinh thị giác nếu không dùng thuốc hoặc dùng thuốc không đều đặn. Mỗi lần nhãn áp tăng là tế bào thần kinh bị chết, mà tế bào thần kinh thì không hồi phục nếu đã bị tổn thương hoàn toàn, điều này ảnh hưởng đến thị trường (trường nhìn của bệnh nhân bị thu hẹp dần).

*** Tóm lại, bệnh nhân cần ghi nhớ lưu ý khi dùng thuốc glaucoma như sau:

1. Dùng thuốc cả đời, không tự ý dừng

2. Sử dụng nước mắt nhân tạo không chất bảo quản là cần thiết

3. Dùng thuốc dạng phối hợp để giảm số lần dùng thuốc

4. Định kỳ thăm khám đánh giá nhãn áp và thị trường

5. Có thể sử dụng thêm thực phẩm bảo vệ sức khoẻ có tác dụng hỗ trợ bảo vệ thị thần kinh khi nhãn áp mất kiểm soát

Bài viết nhân dịp kì nghỉ lễ 30-4 và 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, xin thành kính cảm ơn các thế hệ đi trước đã bảo vệ đất nước. Chúc quý khách có một kỳ nghỉ lễ vui vẻ, hạnh phúc bên gia đình!

Trân trọng!

Ths. Ds. Trần Hải Đông